Kvar tjurkaj ŝtatoj kun komuna latina alfabeto

Pola Retradio en Esperanto

Kvin landoj de la Organizaĵo de Tjurkaj Ŝtatoj supervenkis plurjarajn disputojn pri diakritaj literoj kaj signoj kaj interkonsentis por siaj lingvoj komunan 34-literan latinan alfabeton. Decida estis la septembra renkontiĝo de la Komisiono por Komuna Tjurka Alfabeto en Baku. Sciencistoj, kiuj pretigis la definitivan version de la kohera alfabeto asertas, ke ĝi spegulas la trajtojn de la tjurkaj lingvoj uzataj en ĉi tiuj landoj. Ĉiu el la ŝtatoj ŝanĝis iujn literojn tiel, ke ili spegulu la fontetikajn trajtojn de iliaj lingvoj. La diskuto pri la komuna alfabeto komenciĝis preskaŭ tuj post la falo de Sovetunio en la komenco de la 90-aj jaroj. Turkio klopodis tiam intimigi ligojn kun aliaj tjurkaj nacioj – azeroj, kazaĥoj, kirgizoj, turkmenoj kaj uzbekoj. Ĝi mem enkondukis la latinan alfabeton en 1929 rezignante pri arabaj literoj. Aliaj tjurkaj popoloj dum mallonga tempo uzis la latinan alfabeton en la fruaj jaroj de Sovetunio, sed Moskvo devigis ilin transiri al la cirila alfabeto. Plena reveno al la latina alfabero en Azerbejĝano, komenciĝinta en decembro 1991, postulis ĉirkaŭ 10 jarojn. Kaze de Azerbejĝano, Turkio kaj Uzbekio, kiuj jam uzas la latinan alfaberon, akcepto de norma latina alfabeto povas estis relative facila afero. Alie aspektas situcio se temas pri Kazaĥio, en kiu daŭras la proczezo de forigado de la cirila alfabeto. Unusola ŝtato de la Organizaĵo de Tjurkaj Ŝtatoj, kiu ne alprenis la decidon pri ekuzo de la latina alfabeto estas Kirgizio, en kiu ekde 90-aj jaroj daŭras debato inter sciencistoj, politikistoj kaj publika opinio. Rusaj politikistoj plurfoje atenigadis, ke oni ne ŝanceligu la rolon de la rusa lingvo, kiu havas tie la ofican statuson. Organizaĵo de Tjurkaj Ŝtatoj ĉirkaŭprenas Kirgizion, Kazĥion, Uzbekion, Turkion kaj Azerbejĝanon. La statuson de obervantoj havas Turkmenio, Hungario kaj negnoskata sur la internacia areno Norda Kipro. Taĝikio unusola netjurka lando en la Centra Azio daŭre uzas la cirilan alfabeton. La alvokoj de iuj sciencistoj forigi ĝin kaj anstataŭigi per arabaj literoj ne estas ĝis nun subtenitaj.

El la elsendo 05.10.2024. Legas Barbara – 03′ 12″

https://pola-retradio.org/wp-content/uploads/2024/10/ec_bp_Kvar-tjurkaj-statoj-kun-norma-latina-alfabeto_0312.mp3