Útgefendur Íþróttablaðsins Sports báðust hálfpartinn afsökunar á erlendu nafni ritsins, þ.e. Sport og óskuðu eftir tillögum að góðu nafni á blaðið eða góðri þýðingu á þessu erlenda nafni.

Tvítala var til í fyrstu og annarri persónu í íslensku og táknuð með fornöfnunum við og þið. Fornöfnin vér og þér táknuðu fleirtölu, það er fleiri en tvö. Með tímanum hvar tvítalan en við og þið fengu fleirtölumerkingu. Vér og þér voru notuð í hátíðlegu máli, því sem kallast þérun.

Kex er orð yfir teljanlegt fyrirbæri en það er ekki algengt að það sé notað í fleirtölu. Oftar er talað um kexkökur í fleirtölu. Orð sem lengi vel á 20. öld eru bundin við eintölu eða fleirtölu virðast hafa farið að færast á milli talna á síðustu áratugum.

Klósigar, blika, blikuhnoðrar, netjuský, gráblika, regnþykkni, flákaský, þokubreiða, bólstraský. Allt eru þetta yfirheiti ólíkra gerða skýja sem eru til umfjöllunar í þættinum.

Finna má ósköpin öll af fræðsluefni og afþreyingu á YouTube og viðlíka síðum. Fjölda myndbanda má finna á íslensku en þau eru aðeins dropi í þann hafsjó af fróðleik og skemmtun sem finna má á þessum miðlum á ensku.

Orðið bifreið var kallað bráðabirgðanýyrði þegar það birtist fyrst á prenti árið 1900. Það hefur verið í stöðugri notkun síðan þá. Lengi vel voru notuð erlend heiti ýmissa hluta bifreiða og varahluta en mikil vinna var lögð í að íslenska þau. Bílorðasafn er til umfjöllunar í þættinum.

Stafsetningin á bókum Halldórs Laxness þykir mörgum erfið. Hún hefur verið talin handahófskennd og órökrétt en Halldór sýndi fram á hið gagnstæða í greininni Málið sem birtist í Tímariti Máls og menningar 1941.

Halldór Laxness skrifaði greinina Málið í Tímarit Máls og menningar árið 1941 þar sem hann grípur til varna gegn gagnrýni á þýðingar hans, stafsetningu á bókum hans og útgáfu Íslendinga sagna á nútímastafsetningu. Fjallað er um greinina og þá gagnrýni sem hún er svar við.

Ýmsar misfellur sem fólki þykir vera á málnotkun í fjölmiðlum eru stundum kallaðar málblóm, oftast í háði. Málblóm geta verið allt frá óhefðbundinni beygingu orða til erlendra orða. Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Atli Sigþórsson

Almenningsgarður einn, miðsvæðis í Reykjavík, hefur frá 2009 heitið Klambratún. Borgarbúar hafa notað þetta nafn frá því á 6. áratugnum en ráðamenn í Reykjavík ákváðu þó að það skyldi heita Miklatún. Gluggað er í sögu þessara nafna og líka orðsins klömbur sem heiti túnsins er rakið til.

Hið íslenska lærdómslistafélag gaf út ársrit með margvíslegum fróðleik Íslendingum til uppfræðslu. Félagið setti sér líka málstefnu sem fól ekki aðeins í sér að hreinsa málið af erlendum áhrifum heldur ekki síður að mynda ný íslensk orð til þess að auðveldara væri að skýra nýjungar fyrir lesendum ritsins. Árið 1780 voru birtir listar yfir plöntu-, …

Orðanefnd Verkfræðingafélagsins tók saman lista yfir orð úr viðskiptamáli fyrir atbeina verslunarmanna í Reykjavík árið 1926 og birti hann í Lesbók Morgunblaðsins. Hann kom líka út í litlu kveri nokkru síðar og þar kemur fram að Lestrarfélag kvenna Reykjavíkur tók þátt í gerð listans með Verkfræðingafélaginu. Á listanum kennir margra áhugaverðra gr…

Greinin Í gömlu Reykjavík birtist í Tímariti Máls og menningar árið 1970. Höfundurinn, Petra Péturdóttir, sagði þar á skemmtilegan hátt frá því hvernig íslenska var töluð í Reykjavík á uppvaxtarárum hennar, svokallað Reykjavíkurmál.

Orðið lagsmaður á sér langa sögu í íslensku máli, elstu heimildir um það ná allt aftur á söguöld. Lagsmaður lifir enn í málinu og kemur alloft fyrir bæði í bókmenntum og daglegu tali.

Lagsmaður, gæska, vinur, félagi, elskan. Þessi orð og fleiri eru ávarpsorð sem fólk notar í samskiptum sín á milli. Þar býr margt að baki og skoðun fólks á þeim breytist hratt.

Orð ársins 2023 er gervigreind, bæði að mati Stofnunar Árna Magnússonar og notenda Ríkisútvarpsins. Farið er yfir fyrri orð ársins og rýnt nánar í orðið gervigreind, merkingu þess og sögu ásamt því að skoða orð ársins víða um heim sem víða tengdust gervigreind.

Bing Crosby söng sig inn í hjörtu heimsins með laginu White Christmas, eftir Irving Berlin, sem varð eitt vinsælasta jólalag allra tíma. Textinn hefur verið endursaminn á fjölda annarra tungumála og íslenska er þar engin undantekning. Fleiri en ein útgáfa er til af því á íslensku. Í þættinum eru leiknar ýmsar útgáfur af laginu White Christmas og á …

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Rætt er við Sigríði Ólafsdóttur og Auði Pálsdóttur um námsorðaforða í íslensku.

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Rætt er við Þorbjörgu Þorvaldsdóttur, málfræðing og verkefnastjóra hjá Samtökunum '78, um hvernig orð geta hvatt til ofbeldis.

Bæjarfógetinn í Reykjavík hafði í nægu að snúast við að selja eigur skuldara á uppboði á árunum í kringum aldamótin 1900. Uppboðin voru auglýst í blöðum og þar voru gjarnan taldir upp helstu munir úr innbúum sem þar yrðu seldir svo sem sófar og kommóður, skatthol og skammel, servantar og púff. Fjallað var um ýmis húsgagnaheiti og grennslast fyrir u…

Guðvarður Már Gunnlaugsson, rannsóknarprófessor og yfirmann handritasviðs Árnastofnunar, leiddi okkur í allan sannleikann um samræmingu á stafsetningu við útgáfu fornrita og við komumst að því að hún er allt annað en einföld.

Árið 1941 geisaði heimsstyrjöld en Íslendingar fóru í stafsetningarstyrjöld, eina af mörgum. Fyrsti dómurinn sem kveðinn var upp um að íslensk lög gengju gegn stjórnarskrá voru í máli sem snerist um stafsetningu. Í þættinum er Hrafnkötlumálið rifjað upp, þegar Íslendingar voru í stafsetningarstríði á síðum blaðanna, á Alþingi og fyrir dómstólum, á …

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Á námskeiðinu Málið okkar allra, nemendamiðuð málfræðikennsla fá kennarar verkfæri sem gera nemendum þeirra kleift að vera virkir í eigin málfræðinámi. Helga Birgisóttir, aðjunkt í kennslu íslensku við menntavísindasvið Háskóla Íslands, er ein af þeim…

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Rætt var við Ásdísi Jóelsdóttur og Guðrúnu Hannele Henttinen um íðorðasafn í hannyrðum.

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Rætt var við Hönnu Óladóttur, lektor á menntavísindasviði Háskóla Íslands, um málfræðikennslu í grunnskólum, máltilfinningu og málumburðarlyndi.

Þáttur um íslensku og önnur mál.Umsjón: Anna Sigríður Þráinsdóttir og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.Rætt er við Hugrúnu Hólmgeirsdóttur og Halldóru Björt Ewen, fagstjóra í íslensku og íslenskukennara í Menntaskólanum við Hamrahlíð, um íslenskunám og -kennslu og viðhorf framhaldsskólanemenda til móðurmálsins.…

Orð af orði, þáttur um íslensku og önnur mál. Í þætti dagsins verður rætt um hið forna heimsmál latínu, nokkur sameiginleg einkenni þess og íslensku og margvísleg áhrif latínunnar bæði á íslenskt mál og menningu. Rætt er við aðjúnkt í latínu við Háskóla Íslands, meðal annars um gildi latínunnar í nútímanum. Umsjón: Bjarni Benedikt Björnsson og Guðr…

Þáttur um íslensku og önnur mál. Í þættinum er fjallað um orðið eskimói og önnur vandræðaorð; og um eskimó-aljúta málaættina, einkum þann anga hennar sem er okkur næstur: grænlensku. Umsjón: Bjarni Benedikt Björnsson og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.

Í tilefni af evrópska tungumáladeginum sem var í gær verður haldið áfram að skoða tungumál álfunnar, og í þetta sinn eina stakmálið í Evrópu - basknesku. Þar koma einnig við sögu íslenskir bændur á Vestfjörðum fyrir um fjögur hundruð árum. Umsjón: Bjarni Benedikt Björnsson og Guðrún Línberg Guðjónsdóttir.…